#MINDFULNESS
Mindfulness op het Kandinsky College
‘You can’t stop the race, but you can learn to surf’
door Klinte de Rijck
Mindfulness neemt een grote vlucht in het onderwijs. Steeds meer scholen trainen hun docenten en leerlingen in mindfulness. Zo ook het Kandinsky College. Docenten en mindfulnesstrainers Fred Beker en Hanneke Houkes verzorgen sinds twee jaar cursussen Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) voor collega’s. Daarnaast kunnen ook leerlingen individueel en in kleine groepjes terecht bij Hanneke. Het resultaat? Docenten die meer ontspannen voor de klas staan en leerlingen die meer rust en zelfvertrouwen krijgen. In deze editie van het Kandinsky Nieuws gaan we in gesprek met Fred en Hanneke: wat doet mindfulness, waarom is mindfulness in hun ogen zo belangrijk voor het onderwijs en wat zijn de ervaringen van leerlingen?
Hanneke, waarom is mindfulness volgens jou zo belangrijk?
Door mindfulness leer je te leven in het hier en nu en je te focussen op wat er toe doet- met een milde en vriendelijke houding naar jezelf toe. Je leert om oké te zijn met wat er is. Tegenslagen en moeilijke dingen als onzekerheid, somberheid of ziekte horen bij het leven, daar ontkom je niet aan. Mindfulness helpt je om op gezonde manier met deze omstandigheden om te gaan: ‘You can’t stop the race, but you can learn to surf’ (John Kabat-Zinn) Bovendien is mindfulness heel effectief bij stressreductie. Het heeft een positieve invloed op het persoonlijk en sociaal welbevinden en helpt het bij het terugbrengen van faalangst, depressies en burn-out gerelateerde klachten. Zo heeft mindfulness mij anderhalf jaar geleden ook geholpen tijdens mijn burn-out: het heeft me geleerd dingen te accepteren zoals ze zijn en om keuzes te maken die gezond zijn. Dat is lang niet altijd makkelijk.
De positieve effecten van mindfulness blijken ook uit diverse onderzoeken, onder andere uitgevoerd door het gerenommeerde Oxford Mindfulness Center binnen Oxford University en het Radboud Universitair Medisch Centrum voor Mindfulness. Bij datzelfde centrum hebben Fred en ik ook de opleiding tot mindfulness trainer gevolgd.
Fred, hoe ontstond jouw interesse voor mindfulness?
Heel lang geleden raakte ik op de markt aan de praat met een jongeman. Tijdens het gesprek landde een wesp op zijn gezicht. Ik was als de dood voor wespen en sprong een eind opzij – maar deze jongeman streek heel erg rustig zonder een spoor paniek de wesp van zijn neus. Hoe kon dat? Hij deed aan mindfulness. Zo relaxt wilde ik ook wel worden. Ik zocht en vond een manier om mindfulness te beoefenen.
Vele jaren later ging ik als leraar aan de slag in de ‘bijenkorf’ van een middelbare school. Mijn beoefening heeft mij enorm geholpen om, zoals collega’s en leerlingen het misschien noemen, “relaxt ” te blijven te midden van het dagelijkse tumult, inclusief de hypes van de dag en last but not least: een pandemie en een oorlog. Dat relaxt zijn komt voor mij neer op helemaal aanwezig zijn, dus ook voor mijn leerlingen en de collega’s die ik coach en train in mindfulness.
FRED
“Dat relaxt zijn komt voor mij neer op helemaal aanwezig zijn, dus ook voor mijn leerlingen en de collega’s die ik coach en train in mindfulness.”
Illustratie: Gabriël de Brouwer
En hoe kan mindfulness leerlingen helpen?
Hanneke: Het is geen gemakkelijke tijd voor jongeren. Juist voor leerlingen is het essentieel een accepterende houding te ontwikkelen, en te werken aan veerkracht en wendbaarheid. Leren omgaan met tegenslagen, stress en emoties is heel belangrijk. Waarom vragen we leerlingen constant hun ratio te gebruiken, terwijl ze totaal geen weet hebben van hoe hun brein werkt? Door mindfulness te beoefenen, erváren ze hoe hun brein werkt. Daarnaast geeft het leerlingen zelfvertrouwen als ze inzien dat een fixed mindset niet bestaat en dat er groei mogelijk is. En misschien nog wel belangrijkste: het hoeft niet altijd perfect te zijn, fouten maken mag, je slecht voelen ook.
Wat doet mindfulness dan precies?
Hanneke: Mindfulness is geen tovermiddel maar een aandachtstraining: leren zien wat er is en leren onderscheid te maken tussen dat wat er werkelijk toe doet, en dat wat kan wachten. Leerlingen hebben veel te doen, ervaren een enorme druk en veel prikkels vanuit de maatschappij. Het is voor veel leerlingen een eye-opener als ze leren dat die stress er mag zijn. Het hoeft niet weg, je wil er alleen anders mee om leren gaan. Mindfulness leert je op een gezondere manier om te gaan met moeilijke situaties. Door je aandacht en opmerkzaamheid te trainen, ontwikkel je inzicht in patronen, in automatische reacties en creëer je pauzes waardoor je vanuit wijsheid op een situatie kunt reageren in plaats van impulsief of in een reflex. Je gaat beter voor jezelf en je omgeving zorgen en krijgt weer zelf de touwtjes in handen.
HANNEKE
“Mindfulness is geen tovermiddel maar een aandachtstraining: leren zien wat er is en leren onderscheid te maken tussen dat wat er werkelijk toe doet, en dat wat kan wachten”
Hoe reageren leerlingen op de trainingen in mindfulness?
We spraken een aantal leerlingen over hun ervaringen met mindfulness. Hun beweegredenen om met mindfulness aan de slag te gaan, zijn verschillend, maar hun reacties zijn overeenkomstig positief. Zo ervaart een leerling uit vwo 4 vooral rust en zekerheid door het bewustzijn dat niet alles meteen hoeft en heeft een leerling met autisme uit de onderbouw geleerd om grip te krijgen op de druk in zijn hoofd, waardoor hij zich beter kan focussen.
Raghad (V6) begon met mindfulness bij Hanneke omdat stress haar in de weg zat: ze at en sliep niet meer in de toetsweek: “Tijdens het leren dwaal ik vaak af en dan maak ik me zorgen over of de toets wel goed zal gaan. Mindfulness helpt me om in het hier en nu te blijven en leert me dat ik pas als het tijd is, aan iets denk wat er toe doet. Dus niet nu al piekeren over een toets die over twee weken is.” Ook haar zelfbeeld is verbeterd door mindfulness: “Als er dingen spelen, bijvoorbeeld als ik ziek ben geweest en daardoor achterloop met leerwerk, zorg ik er nu voor dat ik niet in een gedachtenspiraal terecht kom. Mindfulness helpt me om daar bewust van te zijn, waardoor ik het sneeuwbaleffect kan stoppen.”
Raghad denkt dat ze mindfulnessoefeningen die ze heeft geleerd ook in de toekomst veelvuldig zal blijven toepassen: “Ik neem een adempauze als ik schakel van het ene naar het andere vak of als ik aan het begin van toets toch weer dreig te gaan piekeren. En als ik echt in de stress schiet, pas ik een verkorte oefening van de bodyscan toe. Zo leer ik om de baas te worden over de stress, in plaats van dat stress mij in bezit neemt. Ik kan de stress nu opmerken, accepteren en er vervolgens gezond mee omgaan en de gedachtestroom stoppen, zodat ik niet in freeze raak.”
LEERLING, V6
“Mindfulness helpt mij om tijdens een wedstrijd afleidingen te weerstaan en dingen niet groter te maken dan ze zijn. ”
Ook Liesanne (brugklas) heeft positieve ervaringen met mindfulness: “Mindfulness helpt mij heel erg met moeilijke dingen in het leven. Ook helpt het met school als ik bijvoorbeeld een toets heb en erg aan het stressen ben, want dan kan ik een oefening doen om tot rust te komen. Laatst moest ik bijvoorbeeld een presentatie geven en was ik best wel zenuwachtig, maar toen ik een oefening deed, verdween de spanning. Daarnaast kan ik ook goed praten met de lerares van mindfulness over problemen.”
We spraken ook een groepje topsporters. Toegegeven: in het begin hadden ze niet meteen heel veel op met mindfulness. Zij twijfelden of mindfulness niet veel te zweverig was voor hen. Toch meldden ze zich als groepje aan en inmiddels behoren ze tot de meest fanatieke ‘mindfulness-beoefenaars’ van de school. Leerling (v6): “Mindfulness helpt mij om tijdens een wedstrijd afleidingen te weerstaan en dingen niet groter te maken dan ze zijn. Ik ben me hierdoor meer bewust van wat er op dat moment werkelijk toe doet en kan ik beter doen wat ik moet doen.” Olivier (V6) vult aan: “Als ik op het veld sta, neem ik een korte adempauze om tot rust te komen en in contact te staan met de aarde en met mezelf. Op die manier ga ik rustiger van start en denk ik minder rommelig.’
Hoe reageren collega’s op de trainingen mindfulness en wat hopen jullie voor de toekomst wat betreft mindfulness in school?
Fred: De collega’s die bij mij de training hebben gevolgd, merken meestal op dat er wat meer rust en verdieping in hun leven is gekomen, en dat zij meer aanwezig en daardoor krachtiger voor de klas staan. Eigenlijk zou iedere docent in zijn of haar opleiding de gelegenheid moeten krijgen kennis te maken met mindfulness. Zo ver is het niet, maar op het Kandinsky College is het nu voor iedere collega mogelijk om de officiële MBSR training te volgen. Dat is een enorme aanwinst.
Hanneke: Zelf ben ik bezig met het meer naar buiten brengen van mindfulness, en het meer te integreren met natuurbeleving. Verder sluit ik me aan bij Fred en wens ik dat mindfulness verder geïntegreerd kan worden in school, zowel voor leerlingen als collega’s. Denk daarbij bijvoorbeeld aan een mooie, fijne stilteruimte, maar misschien ook ooit een serieuze plek in het curriculum waardoor mindfulness voor iedereen toegankelijk wordt. Het lijkt mij heel mooi als we ’s ochtends, net als met het leeskwartier, allemaal beginnen met een paar minuten mindfulness.