#TRAGEDIE
Antigone: Maar dan anders
Door Pien de Hond
De zesde februari van dit jaar gaf Dr. Rogier van der Wal, classicus en lector ethisch werken bij Fontys HRM en Toegepaste Psychologie, een eindexamenlezing Grieks in het auditorium voor v6 leerlingen, met als onderwerp: de Antigone van Sophokles. Centraal in deze lezing stonden de vele gezichtspunten die de Antigone ons biedt; opzichten die ook vandaag de dag gruwelijk passend zijn. Want wie zou er vandaag de dag in de schoenen van Antigone staan?
Sophokles en de Antigone
Sophokles is één van de bekendste tragedieschrijvers ooit, ook in zijn tijd. Vrijwel het bekendst is de Antigone, een tragedie over een jonge vrouw met eenzelfde naam, die tegen het regime van haar oom ingaat om haar broer dezelfde laatste eer te bewijzen als haar andere broer wél had gekregen. Die was namelijk van staatswege met alle egards begraven. Het verhaal kan op verschillende manieren worden uitgelegd. Zo kan de boodschap erachter iets te maken hebben met de goddelijke tegen de menselijke wetten, de vrouw tegen het patriarchale systeem, persoonlijke overtuigingen tegen maatschappelijke normen. Dr. Van der Wal noemde experts zoals Arendt, Steiner en Cantarella. Mensen die het drama niet alleen grondig hebben gelezen en geanalyseerd, maar ook hun eigen mening erover hebben gevormd, welke soms ver uit elkaar liggen. Zo ziet Steiner Antigone als een van de meest invloedrijke personages uit de westerse cultuur, terwijl Cantarella haar beschrijft als opgefokt en onaardig en het juist opneemt voor Haimon, de zoon van Kreon en de verloofde van Antigone.
De schoenen van Antigone
Greta Thunberg, Malala Yousafzai: namen die we tegenwoordig veel tegenkomen, voornamelijk met betrekking op actuele misstanden zoals seksisme en klimaatverandering. Het zijn uitvergrote versies van de problemen die Antigone ervaart: de wereld sterft, maar we mogen er niks aan doen; vrouwenrechten worden om zeep geholpen, pogingen om voor vrouwenrechten op te komen worden ter plaatse neergeslagen. Deze “Antigone’s” verzetten zich; ze zijn intelligent ongehoorzaam. Ze luisteren niet naar wat hun superieuren hun zeggen, maar doen juist het tegenovergestelde: ze gaan ertegenin. Net als de originele Antigone staan ze voor wat zij denken wat juist is, voor iets wat een hoger belang heeft. Ze nemen verantwoordelijkheid voor iets wat niet op hun schouders alleen ligt, maar wat een hele groep, cultuur en zelfs de wereld beïnvloedt.
BOVEN: Willemijn (v6), ONDER: Adam (v6)
Eindexamenstof
Hoewel deze lezing slechts een kleine bijdrage gaat leveren aan het eindexamen Grieks dit jaar (het grootste deel bestaat uit het vertalen van de teksten en het bespreken van de inhoud), heeft de lezing misschien toch iets bereikt. De hoop van Peter van Loosbroek was dat het de leerlingen zou prikkelen om bij zichzelf te rade te gaan hoe zij de Antigone hadden ervaren. “Wellicht dat de lezing voor verdieping in het begrip van Sophokles’ tragedie zou kunnen zorgen, en discussies zou ontlokken.” In het interview laat hij weten dat hij sowieso al heel trots is op zijn examenleerlingen. “Gedurende het hele jaar hebben we in de klas al goede gesprekken en discussies over de examenstof gehad, waarbij de leerlingen er blijk van hebben gegeven dat ze de tragedie vanuit verschillende gezichtspunten kunnen benaderen en voor zichzelf een beargumenteerde en genuanceerde mening kunnen vormen over de diverse facetten (opbouw personages, verloop drama, morele dilemma’s).”
Conclusie
Het is bijzonder hoe een tragedie uit de Oudheid toch zo’n grote connectie heeft met het heden: de tragedie is complexer geworden en de personages talrijker, maar in essentie kijken we naar verschillende complicaties die hetzelfde zijn. Het ligt er maar net aan hoe je er naar kijkt; een ander perspectief op hetzelfde verhaal kan hele nieuwe inzichten geven.